- Παπάς, Εμμανουήλ
- (Δοβίστα 1772 – Ύδρα 1821). Έμπορος και πατριώτης από τη Δοβίστα (σημερινό Παπά) των Σερρών, μέλος της Φιλικής Εταρείας και πρωτεργάτης της επανάστασης της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους κατά το 1821 Στις αρχές ήδη του 19ου αι. έχει αποκτήσει μεγάλη περιουσία στη Βιέννη, στη Θεσσαλονίκη, στις Σέρρες και στην Κωνσταντινούπολη, που τη χρησιμοποιούσε για κοινωφελείς σκοπούς στην πατρίδα του (1808: δωρεά 1.000 γροσίων στη Σχολή Σερρών) και κατά κύριο λόγο για τις ανάγκες της Φιλικής Εταρείας, της οποίας έγινε μέλος και αρχιταμίας στις 21 Δεκεμβρίου 1819. Λίγο πριν από την έκρηξη της Επανάστασης, ύστερα από εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αγόρασε όπλα και πολεμοφόδια στην Κωνσταντινούπολη και στις 23 Μαρτίου 1821 τα έφερε στο Άγιο Όρος. Στη μονή Εσφιγμένου, όπου αποβιβάστηκε, κατέστρωσε από κοινού με τους εκπροσώπους των αγιορείτικων μονών τα σχέδια της εξέγερσης της Χαλκιδικής, οργάνωσε τον τρόπο της στρατολογίας των μοναχών και χωρικών και προσπάθησε να πετύχει τη συμμετοχή των Σερραίων, που, με επικεφαλής τον μητροπολίτη Χρύσανθο και τους πρόκριτους της πόλης, είχαν μυηθεί παλιότερα στη Φιλική Εταρεία. Ύστερα από την εξέγερση του Πολύγυρου (Μάιος 1821), οι Αγιορείτες καθαίρεσαν και φυλάκισαν τον εκπρόσωπο της τουρκικής εξουσίας στις Καρυές, κήρυξαν επίσημα την Επανάσταση και ονόμασαν τον Π. «αρχηγόν και υπερασπιστήν της Μακεδονίας» (τέλη Μαΐου). Τα προληπτικά μέτρα των Τούρκων και οι γεμάτες υπερβολή προκηρύξεις του Π. στη Χαλκιδική για ελληνικές νίκες στις παραδουνάβιες χώρες οδήσαν στην εξέγερση την Κασσάνδρα, την Ορμύλια, τη Σιθωνία και τα Μαντεμοχώρια, αλλά ο ηγέτης των επαναστατών δεν κατόρθωσε να συντονίσει τις ενέργειες των ανδρών του. Στις αρχές Ιουνίου ο Π. σημείωσε μερικές επιτυχίες στα Στάγειρα και στον Σταυρό (παράλληλα με τον αρχηγό των επαναστατών της δυτικής Χαλκιδικής Χάψα), αλλά η τουρκική αντεπίθεση έσπασε τελικά το επαναστατικό μέτωπο στην Κασσάνδρα (Παλλήνη) και στην περιοχή του Σταυρού και διέλυσε τους Έλληνες (τέλη Οκτωβρίου 1821). Ο Π. αναγκάστηκε να αποσυρθεί, αρχκά στο Άγιο Όρος. Αφού απέτυχε να συγκρατήσει τους μοναχούς από τον πανικό, τη σύγχυση και την υποταγή, εγκατέλειψε πικραμένος και άρρωστος τον Αγώνα και έφυγε με καράβι του Αινίτη Α. Βισβίζη προς την Ύδρα. Υπέστη όμως καρδιακή προσβολή εν πλω και πέθανε πριν αποβιβαστεί στην ελεύθερη Ελλάδα.
Από τα παιδιά του Π., ο Αθανάσιος αιχμαλωτίστηκε στη μάχη της Αταλάντης και εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό στη Χαλκίδα, και άλλοι δυο γιοι του, ο Ιωάννης και ο Νικόλαος, σκοτώθηκαν κατά την Επανάσταση, ο πρώτος στο Νεόκαστρο και ο άλλος στο Καματερό.
Το μνημείο του Εμμανουήλ Παπά στις Σέρρες.
Dictionary of Greek. 2013.